Terug naar de werkelijkheid

Terug naar de werkelijkheid

De toeslagenaffaire toont ons de lelijke kant van het bestuursrecht. Het maakt duidelijk dat we dringend toe zijn aan een nieuwe orde. In deze gezamenlijke bijdrage proberen we een kleine richting te geven. We beginnen met een bijdrage van Janet Ramesar. Het is moeilijk voor te stellen wat zij te stellen heeft gehad met de overheid. Daarom hebben we de besluiten, effecten en overheden in een tijdlijn weergegeven. Misschien denkt u, dit klopt niet, zo hoort het niet te gaan. Dat zou kunnen. Theorie en werkelijkheid liggen wel eens uiteen. Daarom is het tijd om de werkelijkheid voorrang te geven. 

Vermalen door de overheid

I wish I knew how

It would feel to be free

I wish I could break

All the chains holdin' me

Couplet uit: ‘I wish I knew how it would feel to be free’ van Nina Simone[1]

Als je zoals ik voor de wielen van de overheid terecht bent gekomen, is er geen weg meer terug. Het begint klein met een rekening of informatieverzoek en eindigt met een schuldenlast waar je u tegen zegt. Zo ook bij mij. Ik zie de overheid als een strenge ouderwetse vader die geen tegenspraak duldt. Zolang je je gedraagt zoals hij dat wil is er niks aan de hand. Zodra je dat niet doet, krijg je straf. Alle deuren gingen dicht en door een vinkje in het systeem zag bijna de hele overheid mij als fraudeur. Elf jaar later zien we dat dit zo kon dooretteren door de wet. In mijn ogen moet de wet dus veranderd worden. Deze moet herschreven worden met het volk. Niet schrijven over mensen, maar met de mensen. De wetten zijn nu zo geschreven dat er voor de gewone burger geen ruimte is voor een gesprek of een oplossing. Ook zijn nu alle wetten en systemen met elkaar verweven waardoor je van het ene probleem in het andere probleem komt. En je moet je kunnen verweren. Als je door de terugvorderingen geen tot weinig financiële middelen meer hebt, is bijna onmogelijk om goede juridische hulp te krijgen. Je moet dus als burger door de hele situatie heen, ook al zou je gelijk hebben. Kijk maar wat er is gebeurd tijdens de toeslagenaffaire en hoeveel levens er nu kapot zijn gemaakt. 

Voor een begin van uitweg starten we met een stukje uit een lied Die Geur[2], winnaar van de Annie M.G. Schmidt prijs.

‘Dit land

Waar zelfs de berm nog wordt gemaaid

En elke steen wordt recht gelegd

Waar zelfs de kleinste sloot gedregd wordt

En rotondes ingezaaid

Heeft achterstallig onderhoud

Bij juist degene die benauwd zijn en bedrukt 

Omdat er iets niet was gelukt

Omdat een toeslag werd geweigerd

Door een fout in het systeem

En dat leidt tot een probleem

Van een aanslag die ze niet kunnen betalen

Wat u oplost met een boete

Die ze ook betalen moeten

Maar ze kunnen niet betalen

En dan vraag u mij het geld maar te gaan halen

Geld dat er niet is

Er is alleen een deur

Waar je haast flauwvalt van die geur’[3]

We luisteren naar een deurwaarder. Hij voelt zichzelf geen mens meer, maar een machine. Wat als we deze kleinkunst naast de bestuursrechtelijke werkelijkheid leggen? Bijvoorbeeld naast de MvT op artikel 4:12 Awb:

‘Deze overwegingen tezamen, de massaliteit van veel financiële beschikkingen, het gegeven dat meningsverschillen over de juistheid ervan vaak weinig waarschijnlijk zijn en het feit dat de gevolgen ervan bijna altijd ongedaan gemaakt kunnen worden hebben geleid tot de nu voorgestelde bepaling.’

Elke wet, uitvoeringshandeling, besluit of rechtszaak is een uiting van het recht. Maar tussen het recht en werkelijkheid bestaat een spanning. Een spanning die nooit weggenomen kan worden.[4] Om de werkelijkheid te begrijpen en te besturen is abstractie nodig. Maar in combinatie met de complexe regelingen die op elkaar inwerken en de abstractie die computers vergen, doet de realiteit er steeds minder toe. Het bestuursrecht begint te lijken op een geslaagde operatie waarbij de patiënt niet eens een kans maakt om te overleven. Kijk maar naar het verhaal op de tijdlijn van Janet. Vaak maken we twee denkfouten:

1. We denken dat die vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid, de werkelijkheid is.
2. We denken dat er een grotere gedachte achter zit, een zekere logica die wij dan zelf wel niet begrijpen, maar iemand anders vast wel. [5]

Ons voorstel is dan ook dat de werkelijkheid weer het belangrijkste wordt. Al het andere weer een hulpmiddel. Laten we onszelf bevrijden van het systeem, doorvragen, ontregelen, niet denken dat het aan ons ligt, en luisteren naar mensen die moeten overleven in een systeemwereld en niet meer terug kunnen. En laten we dat vooral samen met andere disciplines doen.

Eindnoten